Հայ Ժողովուրդէն Աւելի Խաղաղասէր Ժողովուրդ Չկայ Եւ Մենք Դէմ Չենք Խաղաղութեան, Բայց Ոչ Ի Հաշիւ Մեր Գոյութեան. Խաժակ Մկրտիչեան

Ստորեւ, լոյս կ՛ընծայենք հարցազրոյց մը կատարուած,Դեկտեմբեր 7-ին Հ․Յ․Դ․-ի ԱՄՆ արեւմտեան շրջանի պաշտօնաթերթ «Ասպարէզ»-ի (հարցազրոյցը վարեց՝ Նանէ Աւագեան) կողմէ, Հ․Յ․Դ․ Բիւրոյի անդամ Խաժակ Մկրտիչեանի հետ:

Հ.- Ընկեր Մկրտիչեան, համայն հայութեան ուշադրութիւնը այսօր ուղղուած է արցախահայութեան խնդիրներուն: Արցախի ռազմաքաղաքական շարք մը գործիչներ պաքուի բանտերուն մէջ են՝ որոնց մէջ նաեւ Արցախի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի նախագահ, Հ․Յ․Դ․ Բիւրոյի անդամ Դաւիթ Իշխանեանը: Արցախի գերեվարուած ղեկավարներու իրաւական պաշտպանութեան առումով Հ.Յ.Դ.ն ի՞նչ աշխատանքներ կ՝իրականացնէ:

Պ.- Բնական է, որ Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի անդամ Դաւիթ Իշխանեանի գերեվարուած ըլլալը առանձնայատուկ նշանակութիւն ունի մեզի համար, սակայն չենք ուզեր զինք զատել միւս գերեվարուածներէն, եւ հարցը կը դիտենք ամբողջութեան մէջ: Ութ ռազմաքաղաքական ղեկավարներու գերեվարման փաստը մեզի համար բաւական մեծ հարուած է՝ ուղղուած Արցախի Հանրապետութեան խորհրդանիշին. այդ հեղինակաւոր դէմքերը կանգնած էին Արցախի Հանրապետութեան ծնունդի ակունքներուն մէջ, եւ շատ մեծ դեր ունեցած են ստեղծելու այն նախանձելի ժողովրդավարական մթնոլորտն ու կացութիւնը, ուր արցախահայութիւնը կը վայելէր եւ կ’արարէր իր հայրենի հողին վրայ: Այսօր իրենց գերեվարուածութիւնը մենք կ’ընկալենք իբրեւ մեծ հարուած՝ ուղղուած արցախահայութեան ինքնորոշման եւ ժողովրդավարօրէն արտայայտած կամքին ուղղութեամբ: Շատ զայրոյթ պատճառող է, որ ահաբեկչական վարչախումբ ունեցող երկիրը՝ Ալիեւի գլխաւորութեամբ, ուղղակի կը համարձակի Արցախի ժողովրդավարութեան ծնունդ Արցախի ղեկավարներուն որեւէ ահաբեկչական ամբաստանութիւն ներկայացնել: Այստեղ նաեւ տարօրինակ, ընդվզեցուցիչ եւ անհասկնալի է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբի երեք երկիրներուն լռութիւնը, որոնք մինչեւ երէկ դեռ ամերիկեան պիւտճէներով Արցախի Հանրապետութեան գումարներ կը յատկացնէին, այցելութիւններ կը կատարէին Արցախ, Մինսկի խումբի համանախագահները բանակցութիւններ, խորհրդատուութիւններ, հանդիպումներ կ’ունենային արցախցի գործիչներու հետ: Ազրպէյճանի կողմէ այդ գործիչներուն ուղղուած ահաբեկիչի ամբաստանութիւնը արժէ նկատել նաեւ ուղղուած է նշուած երկիրներուն, որոնք, ի վերջոյ եթէ եզրակացնենք, կը նշանակէ, որ կը ֆինանսաւորէին կամ կ’աջակցէին ահաբեկչական կառոյցի, որ այդպէս չէ: Իրենց լռութիւնը զայրոյթ կ’առաջացնէ, քանի որ պէտք է նախ իրենք տէր կանգնին իրենց սկզբունքներուն, որ ժողովրդավարութեան ջատագովներ են, կը սնուցեն մարդու իրաւունքներու պաշտպանութեան կարգախօսներով, իսկ այստեղ՝ ժողովրդավարութեամբ արտայայտուած արցախահայութեան ժողովրդավար կամքի արտայայտութիւն հանդիսացող ղեկավարներու գերեվարման հարցով լուռ են: Հ.Յ.Դ.-ն կը փորձէ հանդիպումներուն այս փաստը առաջ մղել, եւ ձեւով մը պատասխանատուութեան հրաւիրել զիրենք, որ տէր կանգնին այդ սկզբունքներուն, եւ հնարաւորինս, ճնշամիջոցներով փորձեն ազատ արձակել մեր գերեվարուած անձերը:

Միւս դժուարութիւնը այն է, որ Ազրպէյճանի օրէնքը թոյլ չի տար դուրսէն փաստաբան հրաւիրել, եւ պահանջ կը ներկայացնեն, որ այդ փաստաբանը Ազրպէյճանի քաղաքացի պէտք է ըլլայ, որուն արդարամտութեան հարցով շատ մեծ կասկած կրնայ յառաջանալ, թէ ինչպէս կրնայ ազրպէյճանցի փաստաբանը պաշտպանել արցախահայ ղեկավարը, ատիկա անհեթեթ է: Հ.Յ.Դ.-ն կը փորձէ մարդու իրաւունքներու դրօշակակիր կազմակերպութիւններու մէջ ճնշումներ բանեցնել, որ կարենանք Արցախի ղեկավարները ազատել:

Հ.- Հ.Յ.Դ.ն Արցախի պետական համակարգի պահպանումը յայտարարած է առաջնայնութիւն, որ կարեւոր լծակ է ե՛ւ արցախահայութեան իրաւունքներու ամրապնդման, ե՛ւ յետագային վերադարձի իրաւունքին համար: Ի՞նչ աշխատանքներ կ՝իրականացնէք համակարգի պահպանման, Արցախի ապագային ուղղութեամբ:

Պ.- Հ.Յ.Դ.-ն Արցախի խորհրդարանին մէջ ներկայացուած ուժ է, եւ այսօր Հայաստանի մէջ կը գտնուին Արցախի Հանրապետութեան նախագահը, գերագոյն դատարանը, եւ առնուազն համակարգը պահպանելու նպատակն ու ճիգը մեզի համար շատ կարեւոր են, այն իմաստով, որ արցախահայութիւնը յանկարծ չցրուի, եւ ունենանք այդ հիմնարկները, որոնք լիազօրուած են արցախահայութեան անունով խօսելու: Մեր համոզմամբ, Արցախի խնդիրի էջը փակուած չէ, եւ այդ էջը բաց պահելու առաջին նախադրեալը՝ այդ հիմնարկները պահպանելն է, որպէսզի ժողովրդավարութեամբ ընտրուած այդ օղակները լիազօրուած ըլլան Արցախի հարցի արծարծման եւ պահպանման:

Միաժամանակ, այսօր ցաւալիօրէն կարելի է նկատել, որ ՀՀ իշխանութիւնները այդ գիծով վերապահ են, եւ տեղ-տեղ նաեւ արհեստական դժուարութիւններ կը փորձեն յառաջացնել, որ մեզի համար անընդունելի եւ ապազգային քայլ է, որովհետեւ այդ միտումը կ’առաջնորդէ միայն Արցախի էջի փակման. եթէ արցախահայութիւնը Հայաստանի մէջ ցրուի եւ աւելի վատ՝ Հայաստանէն ալ դուրս գայ, կը նշանակէ մէկանգամ եւ ընդմիշտ՝ Արցախը կորսնցնելու խնդրին հետ հաշտուած ենք: Արցախի պետական հիմնարկները պէտք է պահպանել, որովհետեւ անոնք դեռ ընելիք ունին արցախահայերու իրաւունքներու պաշտպանութեան հարցով, եւ ատիկա մեր հասկացողութեամբ՝ ինքնորոշման իրաւունքի հարցն է: Ցեղասպանութեան հետեւանքով բռնի տեղահանուած եւ հայաթափուած Արցախի հարցը ամբողջ իրաւական ենթահող կրնայ ծառայել վերադարձի իրաւունքի պահանջին, իբրեւ հատուցում, իբրեւ լուծում, եւ Արցախը ամէն իրաւունք ունի իր վերադարձի հարցը արծարծելու, բայց ոչ այն պայմաններուն մէջ, որ ապրեցաւ շրջափակման տասը ամիսներուն ընթացքին կամ սեպտեմբերեան յարձակումներուն ժամանակ:

Այդ բոլոր իրադարձութիւնները եկան համոզելու, որ եղած երաշխիքները չեն ապահովեր արցախահայութեան իր հողին վրայ մնալու անվտանգութիւնը: Այս պահուն, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբի երկու համանախագահ երկիրները՝ ԱՄՆն եւ Ֆրանսան շատ կրաւորական, եւ իրական գետնի վրայ լծակներ չունեցող կարգավիճակի մէջ են, իսկ իրական լծակներ ունեցող Ռուսիան իր դերը չկատարեց արցախահայութեան անվտանգութեան իմաստով: Ուրեմն, վերադարձի հարցը շատ սերտօրէն կ՝առնչուի միջազգային անվտանգային երաշխիքներու ստեղծման հետ: Առանց անոր, ոեւէ մէկը չի կրնար պատկերացնել, որ արցախահայութիւնը կրնայ իր հայրենի բնօրրանին վրայ ապրիլ ալիեւի բռնապետական եւ ահաբեկչական վարչախումբին ներքոյ: Որքան ալ վերջինս փորձէ իր քարոզչական միջոցներով խօսիլ համարկման մասին՝ ատիկա որեւէ պայմանով երաշխիք չի կրնար ըլլալ արցախահայութեան անվտանգութեան, այն պարագային, երբ նոյն Ազրպէյճանի քաղաքացիները հալածանքի եւ ամէն տեսակ կտտանքի կ’ենթարկուին:

Հ.- Եթէ ԵԱՀԿ Մինսքի խումբը չգործեց իբրեւ անվտանգային երաշխիք, ի՞նչ այլ տարբերակներ կը դիտարկէք:

Պ.- Մինչեւ այսօր Մինսկի խումբը Արցախի հիմնահարցի լուծման միակ լիազօրուած միջազգային հիմնարկն է, որ չաշխատեցաւ: Աշխարհաքաղաքական այսօրուան ընդհանուր դասաւորումներուն մէջ, Հայաստանի պետութիւնն ու քաղաքական ուժերը ամէն ջանք պէտք է թափեն Մինսկի խումբի աշխուժացման եւ հասնին անոնց պարտաւորութիւններու ստանձնման: Այդ ուղղութեամբ աշխատանք տանելու համար, համոզուած ենք, որ ՀՀ արտաքին քաղաքականութեան մէջ ճշգրտումներ պէտք է կատարուին, որովհետեւ այն ինչ որ ՀՀ իշխանութիւնները ներկայիս կը վարեն իբրեւ արտաքին քաղաքականութիւն՝ բացարձակապէս չի բխիր մեր ազգային շահերու հետապնդման ուղղութենէն, հակառակը՝ քայլ առ քայլ կը փճացուին մեր բոլոր յարաբերութիւնները տարածաշրջանին մէջ մեր քիչ թէ շատ դաշնակիցներուն հետ, եւ անոնց փոխարէն, գետնի վրայ այլ ազդեցիկ դաշնակիցներ չկան: Մեր միակ այլընտրանքը այս պարագային թուրքիան է, սակայն այս երկրի պատմական վերաբերմունքը Հայաստանի եւ հայութեան նկատմամբ գոնէ մենք սփիւռքահայերս շատ լաւ գիտենք: Ատոր համար, թուրքիան չի կրնար որեւէ մէկ պարագայի Հայաստանի հետ բնականոն յարաբերութիւններու թեկնածու ըլլալ: Այդ ուղղութիւնը մեզի համար անհասկնալի է:

Հ.- ՀՀ արտաքին քաղաքականութեան ի՞նչ ճշգրտումներու մասին է խօսքը:

Պ.- Հ.Յ.Դ.-ն ընդհանրապէս տարածաշրջանը կը բաժնէ երկու ռազմավարական գիծի: Թուրքիա-Հայաստան-ազրպէյճան՝ հորիզոնական գիծն է, եւ ուղղահայեաց գիծը՝ Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Ռուսիան: Մեր համոզումով, որ զուտ հայկական կողմնորոշման մեկնակէտն է, ուղղահայեաց գիծը քիչ թէ շատ կը համընկնի հայկական շահերուն հետ, սակայն ատիկա բացարձակ իմաստով չենք ըսեր, որ հակադրուի արեւմուտքի հետ: Մեր պատկերացմամբ, կարելի է հաշտեցումներ գտնել, հաւասարակշռութիւն պահպանել արեւմտեան քաղաքականութեան եւ ուղղահայեաց գիծին միջեւ: Բան մը, որ այսօրուան իշխանութիւնները կ’ընեն հակառակը՝ այնպէս կ’ընեն, որ այսօր հակադրուող արեւմուտքի ու Ռուսիոյ կիզակէտը դառնայ Հայաստանը, ինչը աւերիչ հետեւանքներու կրնայ յանգեցնել: Այն ինչ եղաւ Արցախի պարագային, կրնայ նոյնը պատահիլ Հայաստանի պարագային, եթէ այս քաղաքականութիւնը շարունակուի:

Հ.- Ձեր նշած ուղղահայեաց գիծին վրայ առկայ Ռուսիայէն հայ հասարակութեան մէջ մեծ հիասթափութիւն կայ՝ կապուած Հայաստանի եւ Արցախի նկատմամբ այդ երկրի վերջին շրջանի կեցուածքէն: Ի՞նչ երաշխիքներ կան, որ Մոսկուան այլ դիրքորոշում կ՛որդեգրէ:

Պ.- Մեր կարծիքով, Հայաստանի ու հայ ժողովուրդի շահերու պաշտպանութեան միակ երաշխիքը կրնանք ըլլալ մենք, այսինքն՝ մեր սեփական ուժերուն վստահելով, մեր շահերը հաշուի առնելով պէտք է առաջնորդուինք: Սակայն բնականաբար չես կրնար կղզիացած ապրիլ, եւ պէտք է առչնուիս ե՛ւ տարածաշրջանի հետ, ե՛ւ միջազգային քաղաքական կեդրոններու հետ: Քաղաքականութեան միտքն ու իմաստն է խորքի մէջ փնտռել այն եզրերը, որոնք քու սեփական շահդ կը համընկնեցնեն այլ շահերու հետ: Այսօր, կարելի է ըսել, որ Ռուսիան, միւս երկիրներուն նման, կը հետապնդէ իր սեփական շահերը, եւ ցաւալիօրէն անոնք այսօր կը համընկնին Ազրպէյճանի շահերուն հետ: Սակայն այստեղ կայ նաեւ Ռուսիան վանելու ՀՀ իշխանութիւններուն վարած քաղաքականութիւնը, եւ ասիկա ալ աւելի կը նպաստէ Ռուսիա-ազրպէյճան մերձեցման, եւ այդ առիթէն Ազրպէյճանը շատ վարպետօրէն կ’օգտուի՝ եւ այս ամէնուն արդիւնքը իբրեւ չարիք կ’անդրադառնայ ՀՀ-ի վրայ:

Կարելի չէ հարիւր տոկոսով չէզոքացնել Ռուսիոյ հետ շահերու հետապնդման հարցը, ուղղակի խնդիրը պէտք է ըլլայ հայկական շահերու համադրումը ռուսականին հետ, իսկ այդտեղ հնարաւորութիւններ կան, եթէ ՀՀ քաղաքականութիւնը հրաժարի Արեւմուտք-Ռուսիա հակադրութիւնը դէպի Հայաստան բերելէ, կամ Ռուսիոյ համար նոր ճակատ բանալէ: Մինչդեռ ՀՀ իշխանութիւնները իրենց կողմէ անիկա զարգացնելու ճիգ չեն ըներ, եւ հակառակը՝ ամէն ջանք կը թափուի, որ արդէն իսկ գոյութիւն ունեցող Արեւմուտք-Ռուսիա հակադրութեան մէջ Հայաստանը բախման թատերաբեմ դառնայ: Հաւանաբար դէպի Ռուսիա Հայաստանի նախկին կողմնորոշման վերականգնումը չըլլայ, որովհետեւ նոր աշխարհաքաղաքական իրականութիւն է, ռուսերն ալ շահեր ունին Կասպից ծովէն, յարաբերութիւններ թուրքիոյ հետ՝ Սուրիոյ եւ Լիպիոյ տարածքներուն մէջ: Այդ մեծ քաղաքականութեան մէջ մեր դերակատարութիւնը սահմանափակ է, բայց մեր ազգային շահերէն մեկնելով, կարելի է Ռուսիոյ եւ Իրանի հետ յարաբերութիւնները վերականգնել, եւ դրական դարձնել՝ առանց հարուածելու այն յարաբերութիւնները, որ արդէն ունինք Արեւմուտքի հետ՝ ԱՄՆ-ի, Ֆրանսայի եւ այլ երկիրներու:

Հ.- Արաբաիսրայէլական, ուքրաինական հակամարտութիւններու պայմաններուն մէջ Հայաստանը կը շարունակէ՞բախման հնարաւոր հարթակ հանդիսանալ:

Պ.- Հաւանաբար համաշխարհային լրատուական հոսքերուն մէջ այս հակամարտութիւնները որոշ չափով աւելի շատ կ’արծարծուին, սակայն անիկա չի նշանակեր, որ Հայաստանի մէջ այդ մէկը հնարաւոր չէ: Ցաւալին այն է, որ հակադրուող ուժերու բախումները տեղի կ’ունենան Հայաստանի տարածքի մէջ եւ Հայաստանի շուրջ՝ բայց առանց Հայաստանի դերակատարութեան, այսինքն՝ մեր ճակատագիրը կ’որոշուի առանց Հայաստանի մասնակցութեան, եւ եթէ մեղաւորներ փնտռելու խնդիր կայ, ապա իրավիճակը պարզապէս հետեւանք է մեր վարած քաղաքականութեան: Գարեգին Նժդեհը լաւ խօսք ունէր. «Վայ այն ժողովուրդին, որ իր գլխուն եկած չարիքներու պատճառը ուրիշներու մէջ կը փնտռէր»: Ի վերջոյ, մենք ենք մեր գլխուն եկած չարիքներուն պատճառը:

Հ.- Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ կարծես բեկում կայ՝ ՀՀ իշխանութիւնները կը խօսին խաղաղութեան պայմանագիր ստորագրելու մասին: Հ.Յ.Դ.-ն ի՞նչ դիրքորոշում ունի այս հարցի վերաբերեալ:

Պ.- Ապշեցուցիչ է, որ այս կացութեան մէջ, այսքան կորուստներուն ի տես, եւ բոլոր կորուստներու էջը փակելու ճիգով, կարելի է խօսիլ խաղաղութեան մասին: Այսինքն, չեմ հասկնար, իրենց համար խաղաղութեան բնութագրումը կամ սահմանումը ինչ է: Մենք կը կարծենք, որ խաղաղութիւն կարելի է հաստատել, երբ ի վիճակի ես քու խաղաղութեանդ սպառնացող վտանգներու առաջքը առնել, հաշուի առնելով նաեւ, որ այս տարածաշրջանը այն գերզարգացած, մարդու իրաւունքները պաշտպանող միջավայրը չէ: Այս ձեւով խաղաղութիւն չի հաստատուիր: Մինչեւ այսօր ինչ նկատած ենք, իրենց թմբկահարած խաղաղութիւնը հայկական կողմի զիջումներու շղթայի ձեւակերպում է՝ Արցախը տանք, Սիւնիքն անպաշտպան ձգենք, անլաւները (միջերկիրները) տանք, հարիւր հազարով ազրպէյճանից վերաբնակեցնենք Հայաստանի տարածքին, որ խաղաղութիւն ըլլայ, բայց ասոր անունը խաղաղութիւն չէ, այլ՝ անձնամատուցութիւն է: Մեր պատկերացուցած արժանապատիւ խաղաղութիւնը մեր պաշտպանունակութիւնը բարձրացնելով երաշխաւորուած խաղաղութիւնն է: Հայ ժողովուրդէն աւելի խաղաղասէր ժողովուրդ չկայ, մենք դէմ չենք խաղաղութեան, բայց ոչ ի հաշիւ մեր գոյութեան:

Հ.- Թուրքիան ալ, հիմք ընդունելով Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ ընթացող գործընթացները, կ’աշխուժացնէ դերակատարութիւնը Հայաստանին առնչուող հարցերուն, հայ-թրքական սահմանի բացման հարցը կը շարունակէ զօրակարգային ըլլալ: Հայաստանը այսօրուայ կացութեամբ, պատրա՞ստ է ըստ ձեզի, որեւէ ձեւաչափի յարաբերութեան թուրքերու հետ:

Պ.- Շատ յստակ է, որ Թուրքիան Հայաստանի հետ իր յարաբերութիւնները հիմնած է Հայաստան-Ազրպէյճան բանակցութիւններու արդիւնքով: Եւ Թուրքիան այդ նախապայմաններով կ’առաջնորդուի Հայաստանի հետ որեւէ տեսակի յարաբերութիւններու բնականոնացման ուղղութեամբ: Նախանշաններ կան, որ նաեւ Հայոց Ցեղասպանութեան հարցի արծարծումը Թուրքիոյ կողմէ
կը ներկայացուի նախապայման, որուն նկատմամբ մենք որպէս ազգային գաղափարախօսութիւն կրող քաղաքական ուժ հարիւր տոկոսով դէմ ենք, եւ չենք կրնար հանդուրժել հայ-թրքական յարաբերութիւններու բնականոնացում՝ նախապայմաններով, եւ ի հաշիւ մեր պատմական անժամանցելի իրաւունքներու կորուստի:

Ասիկա չի նշանակեր, որ մենք դէմ ենք հայ-թրքական յարաբերութիւններու հաստատման: Տարիներ առաջ, երբ արծարծուած է այս խնդիրը, մենք արտայայտած ենք յստակ դիրքորոշում, որ կողմ ենք, եւ դէմ չենք առանց նախապայմաններու բնականոնացման: Կը յիշեմ, որ Վահան Յովհաննիսեանն ալ կ’ըսէր, որ մենք չենք, որ սահմանները փակած ենք, իրենք փակած են, իրենք ալ թող բանան: Անոր համար, նախապայմաններու հարցն է, որ մեզի համար խնդրոյ առարկայ է:

Երկրորդ կարեւոր խնդիրը, որ մեր մտքի մէջ ունեցած ենք, այն է, որ յարաբերութիւնները շատ վտանգաւոր իրավիճակ կրնան ստեղծել Հայաստանի տնտեսութեան համար, եթէ երկիրը անոր նախապատրաստուած չ’ըլլայ: Հետեւաբար, այդ յարաբերութիւններու բնականոնացման պէտք է երթալ այն պահուն, երբ Հայաստանը ներքին իրավիճակով գոնէ որոշ տնտեսական ինքնապաշտպանական խարիսխ ստեղծած է, որպէսզի կուլ չերթանք թրքական դրամագլուխի հետեւանքով Հայաստանի թրքացման: Ասոր կենդանի օրինակն ալ ունինք. Վրաստան-Թուրքիա իրավիճակը, երբ Վրաստանի տնտեսութիւնը բաւական մեծ չափերով կախուածութեան մէջ է թրքական դրամագլուխի եւ թրքական տնտեսական տիրապետութենէն:

Հ.- Հ.Յ.Դ.-ն յայտարարած է, որ ստեղծուած ծանր կացութիւնը Հայաստանի իշխանութիւններու վարած քաղաքականութեան արդիւնքն է, եւ ելքը իշխանափոխութիւնն է: Ինչպէ՞ս կը պատկերացնէք այդ մէկը, ունի՞ք յստակ ծրագիր:

Պ.- Այստեղ պէտք է քիչ մը ցաւալի փաստ մատնանշեմ, որ այո, իշխանափոխութիւն իրականացնելու համար մենք նախորդ ամիսներուն, տարբեր փորձեր ըրած ենք՝ կազմակերպելով Հայրենիքի փրկութեան շարժում, Դիմադրութեան շարժում, բայց ընդդիմութեան ձախողումն է, որ մինչեւ այսօր Հայաստանի մէջ իշխանափոխութիւն դեռ տեղի չէ ունեցած: Մեր թէզերը արդար են, մեր տեսակէտները ճիշդ են, մեր կեցուածքները ազգային շահերու մեկնակէտ ունին, բայց գործնականօրէն, այն ինչ կը պահանջէինք՝ չկրցանք իրականացնել:

Հ.- Որո՞նք են պատճառները:

Պ.- Ես կը կարծեմ, որ ընդդիմութեան կազմակերպուածութիւնն էր պատճառը: Այսինքն, նման խնդիրներ, մէկ կամ երկու կուսակցութեան հարց չի կրնար դառնալ. անհրաժեշտ է ազգային գաղափարախօսութիւն կրող ամբողջ ուժերու համախմբում գաղափարի շուրջ, զայն առաջ մղելու համար՝ «ես եմ, դուն ես» հասկացողութիւնը մէկ կողմ դնելու մօտեցում, եւ ազգն ու հայրենիքը իբրեւ առաջնային մտահոգութիւն պէտք է համարուի: Այդ կազմակերպուածութիւնը, ընդդիմութիւնը ցաւալիօրէն, մինչեւ այսօր չէ կրցած իրականացնել, եւ այդ մէկը կարեւոր պատճառներէն էր, որ ընդդիմութիւնը չկրցաւ նաեւ ժողովուրդի մէջ այլընտրանք դառնալ այդ յստակ պատկերացումը ներկայացնելու: Երկրորդ պատճառը, որ գաղտնիք չէ՝ Հայաստանի մէջ ազգային արժէքները յարձակման թիրախ են, եւ այդ ուղղութեամբ շատ կազմակերպուած աշխատանք կ’իրականացուի կը յաջողցուի ժողովուրդի համար այդ թէզերը հասանելի դարձնել: Այս ալ նաեւ պատճառ է, որ ընդդիմութիւնը իր գաղափարներով շատ չընկալուի հանրութեան կողմէ, որովհետեւ այդ բոլոր արժէքներուն հարուածելու յստակ մեքենան ստեղծուած է, եւ կը շարունակէ գործել: Իշխանութիւնները այնքան ցցուն դարձուցած են օրինակ այն թէզը, որ իրենք խաղաղութիւն կ’ուզեն՝ մենք պատերազմ, որ բացարձակապէս իրականութեան չի համապատասխանիր: Դուք խաղաղութիւն կ’ուզէք, բայց ձեր ուզածի անունը իրականութեան մէջ անձնատուութիւն է, մենք խաղաղութիւն կ’ուզենք մեր ինքնապաշտպանութեան արդիւնքով ստեղծուած խաղաղութիւն: Իրենք կրցած են ժողովուրդի մէջ ենթահող գտնել եւ համոզել իրենց տեսակէտը:

Այս հիմնաւոր պատճառներն են, որ կը կարծեմ ընդդիմութիւնը չէ կրցած իր առջեւ դրած իշխանափոխութեան խնդիրը լուծել, եւ մինչեւ այդ հարցը չկարենանք լուծել՝ դժուար է իշխանափոխութիւն իրականացնել Հայաստանի մէջ, յատկապէս, որ ներկայ իշխանութիւնը ձեռնտու է ե՛ւ արեւելքին, ե՛ւ արեւմուտքին, եւ շահագրգռութիւններու հարց կայ նաեւ թուրք-ազրպէյճանական տանդեմի (լծակից զոյգի) մօտ, քանի որ անոնք Հայաստանի այս իշխանութիւններէն աւելի մեծ նուէր չէին կրնար ունենալ: Իբրեւ արդիւնք, աշխարհաքաղաքական ընդհանուր միջավայրն ալ կը նպաստէ այս իշխանութեան համար իրենց աթոռնիկներու պահպանման:

Լուծումը՝ այս բոլոր թերութիւններու վերացումն է, որուն ուղղութեամբ Հ.Յ.Դ.-ն կ’աշխատի: Այսինքն՝ մենք ճիգ կ’ընենք, բայց յաջողիլը միայն մեզմէ կախուած է: Այնուհանդերձ, եթէ չի ստացուիր, չի նշանակեր, որ պիտի չստացուի: Ճիգերը պէտք է շարունակել: Սփիւռքի մէջ ալ կրաւորականութիւն կայ, ազգային գիտակցութեան եւ այս պարտուածի յուսալքութեան ալիքը փոխելու կարիք կայ: Մենք պիտի շարունակենք աշխատիլ, որովհետեւ այս պարտութեան հետ անկարելի է հաշտուիլ, եւ այս պարտութիւններու շղթան շրջելու միակ ձեւը, նոյն ոգիով, եւ տրամաբանութեամբ ու գիտակցութեամբ աշխատիլն է, բայց՝ տասնապատիկ ջանքերով: Գործընթացը կը շարունակուի, եւ երբեմն նաեւ՝ ինքնասրբագրումով, այսինքն՝ օգտուելով նախորդ սխալներէն, եւ զանոնք շտկելով: Մեզի համար յարատեւ պայքարը՝ Քրիստափոր Միքայէլեանէն մինչեւ այսօր իբրեւ ուղենիշ է, եւ մենք րիտի շարունակենք պայքարը, եւ հաւատացած ենք, որ անպայման պիտի յաջողինք:

Հ.- Որպէս ընդդիմութիւն, որո՞նք են Հ.Յ.Դ. օրակարգի առաջնայնութիւնները:

Պ.- Նախ պէտք է վերականգնել մեր դաշնակիցներու հետ յարաբերութիւնները: Երկրորդը, մեծ կարեւորութիւն պէտք է տալ բանակի վերականգնման ու հզօրացման: Պատկերացուցէք, կառավարութեան ներկայացուած այս տարուայ պիւտճէի մէջ բանակին յատկացուած միջոցներու մէջ աճ արձանագրուած է, բայց անոր տասնապատիկը յատկացուած է ոստիկանութեան: Այսինքն, կը թուի, թէ իշխանութիւնը արտաքին թշնամի չունի եւ ըստ այդմ՝ բանակը զօրացնելու խնդիր չունի, բայց ներքին թշնամի ունի, եւ այդ պատճառով ոստիկանութեան պիւնճէն այդքան կը մեծցնէ: Երրորդ, Արցախի էջը փակելու խնդիրն ու Ազրպէյճջանի հետ այս անընդհատ զիջողական քաղաքականութիւնը 180 աստիճան պէտք է հակառակ ուղղութեամբ երթայ՝ առնուազն բանակցային սեղանին արծարծելու այն ինչ այսօրուայ դրութեամբ իրապաշտօրէն հնարաւոր է՝ արցախահութեան վերադարձ, անվտանգութեան կայուն երաշխիքներ: Այս բոլորը հարցեր են, որ կարելի է ներկայացնել միջազգային հարթակներու վրայ եւ բանակցութիւններ վարել:

Հ.- Իրավիճակը մտահոգիչ է նաեւ Միջին Արեւելքի Հայկական Սփիւռքի համար՝ յատկապէս նկատի առնելով իսրայէլա-պաղեստինեան հակամարտութիւնը: Ի՞նչ մարտահրաւէրներու առաջեւ են այդ տարածաշրջանի հայ համայնքները:

Պ.- Դժբախտաբար, Միջին Արեւելքի՝ Սուրիոյ, Լիբանանի, Իրաքի հայ համայքները արդէն կրած են շատ մեծ վնասներ անկախ իսրայէլա-պաղեստինեան հակամարտութենէն: Եթէ անիկա աշխարհագրօրէն չընդլայնուի, ինչի միտումները կարծես կան այս պահուն, մեծ ազդեցութիւն չ’ըլլար հայկական համայքներու իմաստով: Իսկ եթէ ընդլայնուի՝ շատ մեծ ազդեցութիւն կրնայ ունենալ, եւ այս պարագային առաջին հերթին Լիբանանի համայնքի համար, որովհետեւ Լիբանան-Իսրայէլ սահմանը Գազայէն յետոյ ամենաթէժ կէտերէն է, եւ եթէ Լիբանանը ներքաշուի այս հակամարտութեան մէջ՝ լիբանանահայ համայնքի համար նոր կացութիւն կը ստեղծուի: Նաեւ որոշ ազդեցութիւն կ՛ունենայ Սուրիոյ վրայ, որովհետեւ Սուրիոյ սահմանն ալ թէժանալու միտումներ ցոյց կու տայ: Ասիկա հայ համայնքներու դիտանկիւնէն: Կ’ուէի անդրադառնալ նաեւ մարդու իրաւունքներու տեսանկիւնէն: Այսօր, այն ինչ տեղի կ’ունենայ Գազայի մէջ, շատ աւելի կը նմանի Ազրպէյճանի կողմէ արցախահայերու նկատմամբ իրականացուածին, նոյն պատկերն է, երբ հաւաքական պատիժի եւ խաղաղ բնակչութեան հարուածելը հակամարդկային է եւ ահաբեկչութիւն է: Այս բոլորը մարդկայնօրէն կարելի չէ հանդուրժել, եւ Իսրայէլի կատարածը շատ հեռու է այն եզրոյթէն, որ ԱՄՆ կառավարութիւնը կը փորձէ ներկայացնել՝ իբր Իսրայէլը իրաւունք ունի ինքնապաշտպանութեան, այնինչ ասիկա գրոհ է՝ հազարաւոր մարդկային զոհերով:

Հ.- Սփիւռքի կազմակերպման առումով Հ.Յ.Դ.-ն այսօր ի՞նչ աշխատանքներ կ’իրականացնէ:

Պ.- Միջինարեւելեան համայքներ-h վերջերս մեծ թիւով հայեր տեղափոխուած են այլ երկիրներ՝ քիչ մասը Հայաստան, մեծամասնութիւնը՝ Շուէտ, Գանատա, փոքր թիւով՝ ԱՄՆ, Աւստրալիա: Տեղական մեր կառոյցները շատ արդիւնաւէտ կերպով կազմակերպեցին այդ մարդոց վերաբնակեցման հարցերը, եւ կարելի է ըսել, որ հայութիւնը շատ արագ կրցաւ ընտելանալ շնորհիւ այդ կազմակերպութիւններու աջակցութեան: Շարք մը համայքներ դիմափոխուեցան, եւ իրենց հայկական կեանքը քիչ մը երկարաձգուած է, ըսենք, եթէ յիսուն տարի էր, այժմ՝ հաւանաբար այդ համայնքները հայկականութիւնը կը պահեն եօթանասուն տարի:

Շուրջ հինգ հարիւր տարբեր համայքներու համախմբում կրցած ենք ստեղծել Եւրոպական տարբեր երկրներու մէջ՝ գլխաւորաբար Արցախի հարցի շուրջ, եւ վերջերս Պրիւքսէլի մէջ մեծ հանրահաւաք կազմակերպեցինք: Սակայն կազմակերպչական յատուկ աշխատանք ունինք կատարելու Եւրոպայի մէջ, եւ այս համախմբումը ծառայեցնելու հայկական այլ օրակարգերու եւս: Կը փորձենք Ռուսաստանի մէջ եւս ստեղծել կուռ կառոյց:

Աշխարհի մէջ, Հ.Յ.Դ.-ի, նաեւ Հայ Դատի գրասենեակներուն միջոցով գործունէութեան մեկնակէտն ու առաջնորդուելու սկզբունքները մեր քննարկած թեմաներն են, որոնք կը բխին հայկական շահերէն:

Հ.- Հ.Յ.Դ. Բիւրոն, Հոկտեմբերին յայտարարեց, որ ԱՄՆ Արեւմտեան շրջանի մէջ վերահաստատուած է շրջանի դաշնակցական ընտանիքի միասնութիւնը: Հայերու համար գոյութենական պայքարի այս փուլին յատկապէս, կենսական այս միասնութիւնը ի՞նչ համաձայնագրի ծիրէն ներս իրականացաւ:

Պ.- Հ.Յ.Դ. ԱՄՆի Արեւմտեան շրջանի մէջ ցաւալի էջ բացուած էր, ինչը կ’որակեմ իբրեւ զուտ ներկազմակերպական հարց: Նման հարցեր ներկազմակերպական ճիգերով դիմագրաւելու մօտեցում ցուցաբերած ենք, եւ կը շարունակենք ցուցաբերել: Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի մօտեցումը այն էր, որ ընկերներու ընդհանուր ծիրէն ներս, շրջանը ինքն իր մէջ լուծման տարբերակներ գտնէ: Բիւրոյի իրականացուցածը հովանաւորութիւն էր, մղիչ ուժ դառնալու մօտեցում էր, եւ ուրախութեամբ կարելի է ըսել, որ շրջանի ընկերները իրենց մէջ ուժ գտան՝ երկխօսութեամբ, բացատրութիւններով եւ բարեբախտաբար յաջողեցան՝ Արեւմտեան շրջանի մէջ վերահաստատելով դաշնակցական մէկութիւնը: Ասիկա լաւ խթան է շրջանի համար, որ վերագտնէ անցեալի իր դերակատարութիւնը ընդհանուր համահայկական կեանքի մէջ, որ նախորդ դէպքերու պատճառով որոշ չափով տուժած էր: Այսօր միասնութիւնը վերականգնուած է, եւ շրջանը կը շարունակէ գործել իր առաքելութեան շրջանակներէն ներս: