Արցախի Շուրջ 150 Կուսակցութիւններու, Կազմակերպութիւններու Եւ Լրատուամիջոցներու Ուղերձը` Միջազգային Հանրութեան
Արցախի Հանրապետութեան առաւել քան 150 կուսակցութիւններ, հասարակական կազմակերպութիւններ, լրատուամիջոցներ եւ համայնքներու ղեկավարներ ստորագրեցին ուղերձ մը` միջազգային հանրութեան ուղղուած, 10 Դեկտեմբերի` Արցախի անկախութեան հանրաքուէի, Արցախի սահմանադրութեան եւ Մարդու իրաւունքներու միջազգային օրերուն առիթներով:
Ստորեւ` ուղերձը.
«Ոչ մի ազատ ժողովուրդ չի կարող հրաժարուել իր ինքնիշխան իրաւունքներից եւ ենթարկուել իր համար օտար պետութեան գերիշխանութեանը, առաւել եւս` մի պետութեան, որը ղեկավարւում է իր անպատժելիութեամբ արբեցած բռնապետական, փտած եւ ցեղապաշտական վարչակարգի կողմից:
«Մեր ընդհանուր որոշումը` լքել մեր հայրենիքը` Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղի) Հանրապետութիւնը, մեր տները, թողնել Ս. Մկրտչի մասունքները, մեր հայկական եկեղեցիներն ու մեր նախնիների գերեզմանները, որոնք մենք պաշտպանել ենք դարեր ի վեր, ապացոյց է ողջ աշխարհին, որ Արցախի ժողովրդի համար ազատութիւնը բարձրագոյն արժէք է: Այս ճարահատ որոշումն ընդունուել է շարունակական ցեղասպանական գործողութիւնների եւ մեր գլխին կախուած գոյաբանական լուրջ սպառնալիքների պայմաններում:
«Մենք կայացրինք այդպիսի որոշում, քանի որ նրանք, որոնք իրենց համարում են մարդու իրաւունքների ու ազատութիւնների ջատագովներ ու պաշտպաններ, որոշեցին յանուն Հայաստանի ու Ազրպէյճանի միջեւ թուացեալ խաղաղութեան ձեռքբերման եւ յանուն իրենց աշխարհաքաղաքական շահերի` մերժել սեփական հայրենիքում արժանապատիւ ապրելու եւ ինքնորոշման մեր իրաւունքները:
«Մենք հեռացանք, քանի որ միայն այդպէս կարող էինք ապահովել մեր անվտանգութիւնը եւ պահպանել մեր մարդկային ու ազգային արժանապատուութիւնն ու մեր գենաֆոնդը (ծնատիպը), քանի որ միայն այդպէս կարող էինք բացայայտել այն մեծ սուտը, որի վրայ հիմնուած էր հակամարտութեան միակողմանի եւ ուժային լուծման քաղաքական գաղափարը, որը ենթադրում էր մեզ եւ մեր երեխաներին ստիպել հպատակուելու եւ հաւատարմութեան երդում տալու մեզ ոչնչացնող եւ ատող վարչակարգին:
«Աւելի քան երեք տասնամեակ շարունակ մենք մեր բոլոր ուժերով պաշտպանել ենք մեր երեխաների խաղաղութեան եւ ազատ զարգացման իրաւունքը: Մենք դիմակայում էինք քաղաքական գործարքներին, որոնցով մերժւում էր սեփական հայրենիքում ապրելու մեր ինքնիշխան իրաւունքը, որը ձեռք է բերուել բազմաթիւ մարդկանց կեանքի գնով, յանուն մեր ազգային արժանապատուութեան ու ինքնութեան պահպանման` մի քանի սերունդների դարաւոր պայքարի ընթացքում ահռելի կորուստների գնով: Եւ այս պայքարը չի աւարտուել: Մենք վստահ ենք, որ ճշմարտութեան եւ արդարութեան զօրութեամբ կը վերադարձնենք մեր հայրենիքը:
«Նրանց համար, որոնք կարծում են, թէ աշխարհը կարելի է կառավարել ստով ու բռնութեամբ, կրկնում ենք.
«Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւնը խորհրդարանական ճանապարհով հռչակուել է 1991 թուականի սեպտեմբերի 2-ին` Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի եւ Ազրպէյճանական ԽՍՀ Շահումեանի շրջանի օրինական իշխանութիւնների կողմից, այն բանից յետոյ, երբ Ազրպէյճանի իշխանութիւնները յայտարարեցին ԽՍՀՄ-ից դուրս գալու որոշման մասին: ԼՂՀ-ի ձեւաւորման մասին քաղաքական հռչակագիրը հիմնուած էր այն ժամանակ գործող միութենական օրէնքի իրաւական նորմի եւ արցախցիների կամարտայայտութեան վրայ, որը դրսեւորուել է համաժողովրդական հանրաքուէով:
«Մեր ինքնորոշման իրաւունքը ճանաչուել է նոյնիսկ Խորհրդային Ռուսաստանի եւ Ազրպէյճանի իշխանութիւնների կողմից 1920 թուականին, հիմք է հանդիսացել 1923 թուականին Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի ձեւաւորման համար, ամրագրուել է ԽՍՀՄ սահմանադրութեամբ, Ազրպէյճանական ԽՍՀ սահմանադրութեամբ եւ «ԼՂԻՄ-ի մասին» Ազր.ԽՍՀ օրէնքով, այն պահպանուել է «ԽՍՀՄ- ից միութենական հանրապետութեան դուրս գալու հետ կապուած հարցերի լուծման կարգի մասին» 1990 թ. ապրիլի 3-ի դաշնային օրէնքով, ինչպէս նաեւ խարսխուած է ՄԱԿ-ի կանոնադրութեան եւ 1966 թ. ընդունուած Քաղաքացիական եւ քաղաքական իրաւունքների մասին միջազգային դաշնագրի վրայ:
«1991 թուականի դեկտեմբերի 10-ի հանրաքուէն հաստատեց, որ ընտրողների բացարձակ մեծամասնութիւնը պաշտպանել է մեր հանրապետութեան անկախութիւնը հռչակելու որոշումը: Ցեղասպանական պաշարման եւ ռազմական յարձակման պայմաններում ժողովրդավարական չափորոշիչներով ընտրուած օրինական խորհրդարանը 1992 թուականի յունուարի 6-ին ընդունել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան անկախութեան հռչակագիրը: Այս ընտրութեան համար իրենց կեանքով վճարեցին մեր հազարաւոր հայրենակիցները:
«1992 թուականին ԵԱՀԽ/ԵԱՀԿ բոլոր անդամ-պետութիւնները ճանաչեցին Լեռնային Ղարաբաղի ընտրուած ներկայացուցիչների իրաւունքը` մասնակցելու ԵԱՀԿ միջազգային համաժողովին, որը լիազօրուած է կարգաւորելու ղարաբաղեան հակամարտութիւնը:
«Մեր ժողովուրդը 2006 թուականին հանրաքուէով հաստատել է հանրապետութեան սահմանադրութիւնը, որով սահմանուել է Լեռնային Ղարաբաղի օրինական ներկայացուցիչների ընտրութեան կարգը եւ նրանց լիազօրութիւնները, իսկ 2017 թուականի հանրաքուէով ժողովուրդը հաստատել է նոր սահմանադրութիւնը: Այս սահմանադրութիւնը եղել եւ մնում է միակ հիմնարար օրէնքը, որով առաջնորդւում, եւ որին ենթարկւում են մեր հանրապետութեան քաղաքացիներն իրենց կամքով:
«Հետեւաբար մենք` Արցախի Հանրապետութեան քաղաքացիներս, ձգտելով պաշտպանել մեր օրինական իրաւունքներն ու մեր հանրապետութեան օրինականութիւնը, պնդում ենք, որ ինքնորոշուած Լեռնային Ղարաբաղը ոչ մի մասնակցութիւն չի ունեցել ինքնահռչակ Ազրպէյճանի Հանրապետութեան սահմանադրութեան եւ իշխանութեան մարմինների ձեւաւորման գործում, այլ, ընդհակառակը, յայտարարել է սեփական անկախութեան մասին: Սակայն նորաստեղծ Ազրպէյճանը չէր թաքցնում Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ իր անհիմն յաւակնութիւնները:
«Հէնց այսպիսի պայմաններում է միջազգային հանրութիւնն արձանագրել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի շուրջ տարաձայնութիւնների առկայութեան փաստը` ճանաչելով տուեալ տարածքի վիճելիութիւնը: Հայաստանն ու Ազրպէյճանն այն ժամանակ ԵԱՀԽ/ԵԱՀԿ անդամ պետութիւններ են դարձել, պայմանաւ, որ ընդունում են Լեռնային Ղարաբաղի պատկանելիութեան հարցում տարաձայնութիւնների առկայութեան փաստը եւ համաձայնւում են, որ Լեռնային Ղարաբաղի ապագայ կարգավիճակը որոշուի ԵԱՀԽ/ԵԱՀԿ հովանու ներքոյ անցկացուելիք խաղաղութեան համաժողովում: Երկու պետութիւններն էլ հիմնախնդիրը բացառապէս խաղաղ ճանապարհով լուծելու միջազգային պարտաւորութիւն են ստանձնել:
«Սակայն ԵԱՀԽ/ԵԱՀԿ անդամ դառնալով` Ազրպէյճանն անմիջապէս խախտեց վէճերը խաղաղ ճանապարհով լուծելու իր միջազգային պարտաւորութիւնը: Պաշտօնական Պաքուն ապօրինի ուժ կիրառեց ԼՂՀ-ի` որպէս վիճելի տարածքի նկատմամբ, նպատակ ունենալով խոչընդոտել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի որոշմանը նուիրուած միջազգային համաժողովի անցկացումը: Ստեղծուած իրավիճակում Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդն օգտուել է ինքնապաշտպանութեան իր իրաւունքից: 1992-94 թթ. Ազրպէյճանի ձեռնարկած յարձակումը պարտութեամբ պսակուեց այդ երկրի համար ու յանգեցրեց տարածքային զգալի կորուստների: Կարեւոր է ընդգծել, որ ԼՂՀ-ի ու Ազրպէյճանի զօրքերի շփման գիծը միջազգայնօրէն ճանաչուել է:
«Այդուհանդերձ, հակամարտութեան երեք տասնամեակի ընթացքում ոչ մի պետական գործիչ, քաղաքական գործիչ կամ իրաւական իշխանութեան որեւէ միջազգային մարմին չի պատասխանել մի պարզ հարցի. ինչո՞ւ Ազրպէյճանը եւ այլ պետութիւններ, որոնք իրաւական առումով ճանաչել են օրէնքի գերակայութեան սկզբունքին հետեւելու պարտաւորութիւնը` որպէս իրենց պետականութեան հիմնարար սկզբունք, կարող են չկատարել այս սկզբունքից բխող` Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրաւունքը յարգելու պարտաւորութիւնը եւ ուժի չկիրառման սկզբունքը:
«Սոյն հանգամանքն Ազրպէյճանին թոյլ է տուել սեփական քաղաքականութեան զինանոցում պահպանել բնիկ հայ ժողովրդի բռնի տեղահանման ճանապարհով Լեռնային Ղարաբաղի զաւթման ռազմավարութիւնը: Այդ երկրի նախայարձակ քաղաքականութիւնն այդպէս էլ միջազգային պատշաճ դատապարտման չի արժանացել: Միջազգային դերակատարները, ի հեճուկս բնակչութիւնը ցեղասպանութիւնից պաշտպանելու համար պատասխանատուութիւն ստանձնելու իրենց միջազգային պարտաւորութիւնների (Responsibility to Protect), ցաւօք, պատշաճ ուշադրութիւն չդարձրին Արցախի բնակչութեան լրջագոյն գոյաբանական սպառնալիքների մասին Արցախի խորհրդարանի 2023 թ. յուլիսի 27-ի ուղերձին եւ չկանխեցին Ազրպէյճանի յանցաւոր գործողութիւնները, ինչի արդիւնքում Ազրպէյճանը 2023 թ. սեպտեմբերին հերթական ռազմական յարձակում ձեռնարկեց ԼՂՀ-ի դէմ եւ Արցախի բնիկ հայ ազգաբնակչութեանն արտաքսեց իր պատմական հայրենիքից:
«Հարկ է յիշեցնել, որ 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի զինադադարի կնքումից յետոյ Ազրպէյճանի նախագահը յայտարարել էր, որ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրն այլեւս գոյութիւն չունի, եւ որ բոլորը պէտք է համակերպուեն երկրորդ ղարաբաղեան պատերազմի արդիւնքներին: Ձգտելով նենգափոխել հակամարտութեան էութիւնը` Ազրպէյճանն իր դիւանագիտական բառապաշարի մէջ մտցրեց «Հայաստանի կողմից ազրպէյճանական հողերի զաւթման» մասին կեղծ պատումը, որի միջոցով էլ փորձում է խլացնել իր իսկ յարձակապաշտ ցեղասպանական քաղաքականութեան արձագանգները:
«Մենք մտադիր չենք փոխելու սեփական հայրենիքի նկատմամբ մեր սկզբունքները, համոզմունքներն ու իրաւունքները` ո՛չ ուժի, ո՛չ բնաջնջման սպառնալիքի, ո՛չ աքսորի, ո՛չ էլ որեւէ այլ քաղաքական հանգամանքներում:
«Ամբողջ քաղաքակիրթ աշխարհն այսօր կանգնած է ընտրութեան առաջ` կա՛մ վերականգնել միջազգային կարգը Լեռնային Ղարաբաղում, հիմնուած ինքնորոշման իրաւունքի եւ ժողովուրդների ու մարդու այլ իրաւունքների ու ազատութիւնների վրայ, կա՛մ լռելեայն համաձայնուել, որ շրջափակումը, ռազմական յարձակումը, ցեղասպանութիւնը եւ գրաւումը հակամարտութիւնների լուծման օրինական միջոցներ են հանդիսանում:
«Այսօր բազմաթիւ երկրների առաջնորդներ խօսում են Լեռնային Ղարաբաղ հայերի վերադարձի անհրաժեշտութեան մասին: Սակայն մենք գտնում ենք, որ սեփական հայրենիք մեր ժողովրդի խաղաղ, անվտանգ եւ արժանապատիւ վերադարձի ու կեանքի համար անհրաժեշտ են հետեւեալ անվիճարկելի պայմանները.
«Առաջին` մենք բացառում ենք Արցախի Հանրապետութեան քաղաքացիների վերադարձը Ազրպէյճանի իրաւազօրութեան ներքոյ: Ազրպէյճանական զինուած ուժերը, ոստիկանութիւնը եւ վարչակազմը պէտք է ամբողջութեամբ դուրս բերուեն Արցախի Հանրապետութեան տարածքից, ներառեալ` Շահումեանի շրջանը, որտեղ 1992 թ. իրականացուած ցեղային զտման համար Ազրպէյճանը լիակատար պատասխանատուութիւն է կրում:
«Երկրորդ` Արցախի Հանրապետութեան ողջ սահմանի երկայնքով պէտք է տեղաբաշխուեն ՄԱԿ-ի միջազգային բազմազգ խաղաղապահ ուժեր, եւ ստեղծուի ապառազմականացուած գօտի:
«Երրորդ` Լաչինի միջանցքը պէտք է փոխանցուի ՄԱԿ-ի վերահսկողութեանն ու կառավարմանը:
«Չորրորդ` Արցախի Հանրապետութեան տարածքը պէտք է փոխանցուի ՄԱԿ-ի կառավարմանը` բոլոր փախստականների վերադարձի, ժողովրդավարական եւ իրաւական հաստատութիւնների ստեղծման եւ տնտեսութեան վերականգնման համար պայմաններ ապահովելու համար: Բոլոր փախստականները պէտք է ունենան հաւասար կարգավիճակ, հաւասար իրաւունքներ եւ ենթարկուեն անցումային շրջանի ընդհանուր կանոններին մինչ հանրաքուէն, որը կը հաստատի Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական քաղաքական կարգավիճակը, որի արդիւնքը իրաւաբանօրէն կը ճանաչուի բոլոր պետութիւնների կողմից:
«Հինգերորդ` պէտք է լիովին բացառուի Ազրպէյճանի կողմից Արցախի Հանրապետութեան քաղաքացիների` հակամարտութեան ողջ ընթացքի հետ կապուած ցանկացած մեղադրանքով քրէական հետապնդման հնարաւորութիւնը: Բոլոր ձերբակալուած եւ արդէն դատապարտուած հայերը պէտք է անյապաղ ազատ արձակուեն: Մենք պատրաստ ենք ճանաչել միջազգային դատական մարմինի իրաւասութիւնը` հետաքննելու իւրաքանչիւր ռազմական յանցագործութիւն, որոնցով մեղսագրւում են մեր քաղաքացիները, սակայն պայմանով, որ այդ դատարանը նոյնկերպ կը քննի բոլոր ռազմական յանցագործութիւնները, որոնք կատարուել են Ազրպէյճանի քաղաքացիների եւ նրա վարձկանների կողմից:
«Մենք պատրաստ ենք ըստ ամենայնի նպաստել հակամարտութեան խաղաղ լուծմանը, որը հիմնուած կը լինի ինքնորոշման իրաւունքի եւ ժողովուրդների ու մարդու` միջազգայնօրէն ճանաչուած այլ իրաւունքների ու ազատութիւնների լիակատար յարգման վրայ»: